تبريز شهرزيبايي ها... (+عكس)
تبریز مرکز استان آذربایجان شرقی با مساحتی حدود ۱۲۰۰ کیلومتر مربع، پس از تهران و مشهد سومین شهر بزرگ ایران است. جمعیت تبریز بالغ بر ۱٬۵۷۹٬۳۱۲ (سرشماری ۱۳۸۵) است که از این لحاظ پس از شهرهای تهران، مشهد و شیراز، چهارمین شهر پرجمعیت ایران محسوب می شود. تبریز از شمال به کوه عینالی و از جنوب به دامنه کوه سهند و از سمت غرب به جلگه تبریز و دریاچه ارومیه محدود است[۱]. تبریز از دیرباز تأثیر زیادی در زمینه*های مختلف از جمله سیاسی و اقتصادی داشته*است. تبریز اولین پایتخت ایران در زمان صفویان و شهر ولیعهدنشین دودمان قاجار بود.
با کشفیات اخیر در محوطه مسجد کبود قدمت تبریز تا ۴۵۰۰ سال برآورد می*شود. در سده چهارم هجری یاقوت حموی تبریز را مشهورترین شهر آذربایجان می*خواند.
در سده*های پنجم تا سوم پیش از میلاد تبریز یکی از شهرهای پر جمعیت آن دوران بشمار میرفته*است. شهر دارای دروازه*های متعددی بوده و بیش از ۳۰۰ کاروانسرای در آن جای داشته*است. به لحاظ استقرار آن در منطقه جغرافیایی خاص شهر پی در پی دستخوش حوادث طبیعی مانند زلزله گشته*است و همچنین به عنوان بزرگ*ترین شهر نزدیک به ارمنستان و روم شرقی آن زمان همیشه مورد تاخت و تاز دشمنان شمالی و شمال شرقی قرار گرفته*است. بدین علت با وجود قدمت کهن آن اکثر آثار تاریخی آن از بین رفته*است. تبریز یکی از بااهمییت ترین مراکز بازرگانی آن دوران بوده و به*عنوان پل ارتباطی بین شرق و غرب اهمییت فراوانی داشته*است. مردمان آن از دیرباز به کار بازرگانی اشتغال داشتند و این فرهنگ تا کنون نگهداری شده*است.
ابن حوقل در۳۶۷ و ابن مسکویه در ۴۲۱ و ناصر خسرو در ۴۳۸ تبریز را بزرگ*ترین و آبادترین شهر آذربایجان می*خوانند .
در سال ۶۱۸ لشکر مغول به پشت دروازه*های تبریز می*رسند، اما تدبیر بزرگان شهر تبریز را از حمله مغولان مصون نگه می*دارد و مردم تبریز با بذل مال شهر را از کشتار و ویرانی رها می*سازند. این اتفاق سه بار تکرار می*شود و در هر سه بار مردم متمول تبریز همان روش را به کار می*بندند تا این که در سال ۶۳۸ هجری قمری مغول*ها به سراسر آذربایجان چیره می*شوند.برخی از ایلخانیان مغول تبریز را پایتخت خود قرار می*دهند که در زمان غازان خان تبریز شکوه ویژه*ای می*یابد. یکی از اثرهای معماری این دوره، شنب غازان خان تبریز با ابهت تاریخی اش چشم*ها را خیره می*سازد، خواجه رشیدالدین فضل*الله وزیر ایلخانیانربع رشیدی را بنیاد می*نهد که در زمان خود عظیم*ترین مرکز علمی و فرهنگی به شمار می*رود و از آن همه مجد و عظمت اینک ویرانه*های از برج*های ربع رشیدی در میان محله*ای باقی مانده*است.
تبریز اولین پایتخت ایران جدید در دوره صفویه شد .نزدیکی تبریز به مرز ایران و عثمانی موجب شد که این شهر در برابر تهدیدات عثمانی آسیب پذیر شود به طوریکه جندین بار به تصرف عثمانیان درآمد تا اینکه شاه طهماسب صفوی تصمیم به انتقال پایتخت به قزوین گرفت. تبریز در دوره قاجار لقب تاریخی دارالسلطنه را گرفت و ولیعهدهای متعدد سلسله قاجار در این شهر اقامت می*گزیدند.
در رویداد نهضت تنباکو شهر تبریز چون بسیاری دیگر از شهرهای ایران نقش ارزنده*ای را ایفا کرد. تبریز در جنبش مشروطه نقشی مهم داشت و دلیری و فداکاری کسانی چون ستارخانسردار ملی، باقرخانسالار ملی، ثقه*الاسلام، شیخ محمد خیابانی، علی مسیو، حسین*خان باغبان به پیروزی جنبش و گرفتن مشروطه منجر شد.پس از سرکوب مشروطه توسط محمد علی شاه قاجار تمام حرکتهای مشروطه خواهانه در کشور خاموش شدند اما در تبریز و تنها در چند محله آن هنوز کسانی بودند که حاضر باشند تا پای جان از این دست آورد پاسداری کنند . ستارخان و پیروانش در محله امیر خیز شروع به مقاومت کردند و به تدریج چند محله دیگر نیز به آنها ملحق شدند.مقاومت آنها در مقابل نیروهای محمد علی شاه ، قزاقان و دیگر مدافعان استبداد ماهها ادامه داشت تا اینکه مجدداً از گوشه و کنار کشور مردم به پا خواستند و مشروطه خواهان با فتح تهران به پیروزی رسیدند.در واقع باید گفت پیروزی مجدد مشروطه خواهان بر استبداد محمد علی شاهی در واقع ناشی از مقاومت تبریز بود .
در ۱۳۲۴ فرقه دموکرات آذربایجان با حمایت شوروی سعی در برپائی حکومتی مستقل از دولت مرکزی ایران کرد و تبریز مرکز فعالیت این گروه بود.ولی با بیرون رفتن نیروهای شوروی فرقه نیز با شکست سختی روبرو شد.
تبریز در نهضت ملی نفت نیز یکی از ارکان حرکت*های آن زمان در سراسر کشور به شمار می*رفت.
زبان
زبان مردم تبریز همانند دیگر شهرهای منطقه آذربایجان، ترکی آذربایجانی است.
وجه تسمیه
در فرهنگ معین معنای نام تبریز به معنی "تب پنهان کن" آورده شده*است. احتمالاً پنهان کننده تف و گرما و جنبشهای آتشفشانی کوه سهند ولی احمد کسروی در کتاب آذری یا زبان باستان آذربایجان معنی آنرا روشن ندانسته است: "آنچه درباره تبریز در کتاب*ها نوشته*اند یا بر زبان*ها می*گویند همگی عامیانه و نادرست است و من با جستجوهایی که کردم به معنی آن نرسیدم" کسروی همین نظر را در مورد اسامی برخی دیگر از مکان*های جغرافیایی از جمله خوی و سلماس و اورمیه و ویجویه و لیلاوا و آلاوار و آستارا و اوجان و ارس و ازناب نیز دارد
گوزل تبریزیم
پیشینه تبریز:
ارتباط شهر تبریز با گروهی از شهرها و قلعه*های همزمان با دوران مادها، در میان محققین مورد مشاجرهٔ فراوان قرار گرفته*است.تعدادی از محققین بر این عقیده*اند که دژ «تارویی-تارمکیس»، که نام آن در کتیبهٔ سارگن دوم -پادشاه آشور در بین سال*های ۷۰۵ تا ۷۲۱ پیش از میلاد مسیح- آمده، در محل شهر کنونی تبریز قرار دارد. این دژ بنابر کتیبهٔ سارگن، محل نگه*داری اسب*های ذخیرهٔ سواران اورارتو بوده که در حملهٔ آشوری*ها ویران شده*است
شهر کنونی تبریز برروی خرابه*های شهر «تَوْرِژ» (بارها) بنا شده*است. تورژ یکی از بااهمیت*ترین مراکز بازرگانی منطقه بوده و به*عنوان پل ارتباطی میان شرق و غرب اهمیت فراوانی داشته*است. این شهر در زمان حکمرانان اشکانی*تبار ارمنستان، پایتخت این منطقه بوده*است. هرچند ولادیمیر مینورسکی در دانشنامهٔ اسلام این نظریه را رد کرده و بیان می*کند این داستان که شاه اشکانی*تبار ارمنستان به*خاطر انتقام کشته*شدن اردوان (آخرین پادشاه اشکانی) به دست اردشیر بابکان (بنیان*گذار سلسلهٔ ساسانی) تبریز را اشغال کرده و این شهر را پایتخت ارمنستان قرار داده، تنها براساس نوشته*های واردان -تاریخ*نگار ارمنی در سدهٔ چهاردهم میلادی- در منابع قدیمی به چنین چیزی اشاره نشده و این روایت ریشه*ای عامیانه دارد..
زمین*لرزه*ها:
شهر تبریز در ناحیه*ای زلزله*خیز واقع شده و در طول تاریخ بارها با خاک یکسان گشته*است. جنبش و حرکت خفیف به*صورت روزانه در تبریز اتفاق می*افتد. مهیب*ترین زمین*لرزه*ای که تا به*حال تبریز شاهد آن بوده، در سال ۱۱۵۸ خورشیدی (۱۷۸۰ میلادی) روی داده*است.
به گفتهٔ سرپرست امور زلزله*شناسی سازمان انرژی اتمی ایران، دلیل وقوع زمین*لرزه*های بزرگ و مخرب در تبریز و نواحی دیگر مانند رشته*کوه*های البرز و زاگرس، قرارگرفتن آن*ها در مسیر کمربند آلپاید می*باشد؛ مسیر این کمربند از میانهٔ اقیانوس اطلس شروع شده و پس از عبور از دریای مدیترانه، شمال ترکیه، ایران، هند، چین و جزایر فیلیپین، به کمربند دیگری که اقیانوس آرام را دور می*زند، متصل می*شود.
از جمله گسله*های بارز آذربایجان، «گسلهٔ شمال تبریز» است. این گسله که به موازات جادهٔ اصلی تبریز–بستان*آباد امتداد یافته، مسبب زمین*لرزهٔ سال ۱۷۲۱ میلادی با شدت ۷٫۶ درجهٔ ریشتر می*باشد. هرچند این گسله در سدهٔ حاضر فعالیت مشخصی نداشته*است؛ ولی شواهدی مبنی بر امکان تجدید حرکت آن وجود دارد. اطلاعات آماری نیز نشان می*دهد که دورهٔ بازگشت زمین*لرزه*های شدید و مخرب در تبریز می*تواند تا حدود ۲۶۰ سال نیز برسد.
تعدادی از تاریخ*های مهم وقوع زمین*لرزه در تبریز در زیر فهرست شده*اند:
•در سال ۲۴۴ هجری قمری و در زمان حکومت متوکل -خلیفهٔ عباسی- تبریز با خاک یکسان شد و تا پیش از پایان حکومت متوکل دوباره بازسازی گردید.
•در سال ۴۳۴ هجری قمری تبریز از زمین*لرزه سخت آسیب دید. منجمی به*نام «ابوطاهر شیرازی» نیز این زمین*لرزه را پیش*بینی کرده*بود.در سفرنامه*ای که از ناصر خسرو برجای مانده، به این زمین*لرزه اشاره شده*است:
در کتاب تاریخ ایران (چاپ دانشگاه کمبریج) آمده که شهر تبریز در اوایل دورهٔ ساسانی (سدهٔ سه یا چهار میلادی) بنا شده و یا به احتمال بیش*تر در سدهٔ هفتم این واقعه روی داده*است.
زبان:
پیش از ورود زبان ترکی به منطقه، مردم تبریز به زبان آذری سخن می*گفتند که تا حدود سدهٔ یازدهم هجری در آذربایجان رایج بود. زبان آذری از زبان*های ایرانی و نزدیک به گویش*های جنوب دریای خزرو تاتی بوده*است.
فرهنگ:
از نظر شعر، ادب، هنر، خطاطی، تاریخ، سیاست، فقه، تفسیر و فلسفه مشاهیر زیادی از این شهر برخاسته*اند. از جملهٔ مشاهیری که تا عصر حاضر در تبریز زاده شده*اند، می*توان به نظام*الدین تبریزی فقیه شافعی سدهٔ هشتم، قطران تبریزی شاعر پارسی*گوی سدهٔ پنجم، خطیب تبریزی عالم ادبیات عرب و نویسندهٔ دیوان حماسه در سدهٔ پنجم و اوایل سدهٔ ششم، تاج*الدین تبریزی مفسر شافعی سدهٔ هشتم، ملا قاسم انوار عارف و شاعر سدهٔ نهم، ملا رجبعلی تبریزی حکیم و عارف سدهٔ یازدهم، بدیع*الزمان تبریزی خوش*نویس و شاعر سدهٔ یازدهم، سید محمدحسین طباطبایی مفسر و فیلسوف، شیخ عبدالحسین امینی مؤلف کتاب الغدیر، سید حسن تقی*زاده سیاست*مدار و محقق، سید احمد کسروی مورخ، محسن هشترودی ریاضیدان، حسین کاظم*زاده ایرانشهر نویسنده و سید محمدحسین شهریار شاعر معاصر اشاره کرد.
پس از بهره*برداری از آزادراه نبی*اکرم، میزان مسافرپذیری تبریز روبه افزایش نهاده و این شهر پس از مشهد به*عنوان دومین شهر مسافرپذیر کشور مطرح گردید. به*جهت ریشه*کنی تکدی*گری از تبریز، این شهر به*عنوان شهر بدون گدا شناخته می*شود. هم*چنین سازمان بهداشت جهانی تبریز را به*عنوان سالم*ترین شهر ایران برگزیده*است
شیرینی*ها:
آجیل، اریس، باسلوق، پشمک، خشکبار، قرابیه و نوقا.
صنایع دستی
سفال*گری، سوزن*دوزی، قالی*بافی، قلم*زنی روی مس، کفش*دوزی، کنده*کاری، گل*دوزی، گلیم*بافی، معرق*کاری، منبت*کاری، نقاشی روی سرامیک، نقره*کاری و نگارگری.
شهرهای خواهر:
تبریز با ۸ شهر جهان دارای پیوند خواهرخواندگی است
استانبول،ازمیر،قونیه ترکیه/هوشی*مین ویتنام / باکو جمهوری آذربایجان /قازان روسیه/ وین اتریش/ غزه فلسطین
تبريز شهر اولين ها
چرا به شهر تبریز، شهراولین ها گفته می شود ؟
اولین چاپخانه در سال 1227 توسط شاهزاده عباس میرزا در تبریز تاسیس شد و 12 سال بعد دومین چاپخانه در تهران تاسیس گردید.
برای اولین بار کتب خارجی در تبریز ترجمه گردید که از آن جمله عبارتند از: پطر کبیر،شارل دوازدهم،اسکندر کبیر،... .
اولین رمان ایران به نام((ستارگان فریب خورده- حکایت یوسف شاه سراج)) توسط میرزا فتحعلی آخوند زاده در تبریز به رشته تحریر در آمد.
اولین دایرهّ المعارف توسط محمد رضا زنوزی تبریزی نوشته شد.
اولین کتابخانه عمومی توسط میرزاحسن خان خازن لشگردر سال 1312 در تبریز تاسیس شد.
اولین سینمای ایران پس از پنج سال از اختراع جهانی آن(توسط برادرن لومیر) ، در تبریزبا نام سولّی(آفتاب) تاسیس گردید.
اولین نمایشنامه وتئاتر در تبریز به سال 1261 شکل گرفت.
اولین عکاسخانه توسط قاسم میرزا در تبریز راه اندازی شد.
اولین فوتبالیست شاغل در اروپا (بلژیک) به نام حسین صدقیانی از اهالی تبریز در سالهای 1309-1311 بهترین گل زن باشگاههای این کشور بود و در فینال جام باشگاههای بلژیک با به ثمر رساندن سه گل باعث قهرمانی تیم رویال شالروا اسپورتینگ کلوپ در مقابل تیم بروکسل گردید.
در زمینه پزشکی نخستین طبیب محصل فرنگ نخستین کتابهای پزشکی - نخستین آبله کوبی - نخستین دانشکده پرستاری مامائی - نخستین دندانهای مصنوعی - اولین عمل قلب باز - پیوند قلب برروی سگها و نخستین عمل پیوند کلیه توسط دکتر جواد هیات در سال 1347 در تبریز به انجام رسید.
اولین هوانورد ایرانی به نام کلنل محمد تقی خان پسیان از اهالی تبریز بود.
اولین کارخانه اسلحه و مهمات در شهر تبریز بنا نهاده شد .
اولین کارخانه چینی سازی در شهر تبریز ساخته شد.
اولین کارخانه تولید برق در این شهر و اولین خیابانی که در آن از چراغهای برقی استفاده شد خیابان چراغ گازی تبریز بود.
اولین ضرابخانه ماشینی و انتشار اسکناس از فعالیت های این شهر اولین ها بود.
اولین شهر ایران که صاحب تلفن شد تبریز بود .
اولین انجمن زنان در تبریز توسط صاحب سلطان خانم تشکیل گردید .
اولین بلدیه و نظمیه پلیس مردمی و شهرداری ایران متعلق به تبریز است.
اولین مهمانخانه توسط میرزا اسحق خان معززالدوله در تبریز پذیرای مهمان گردید .
اولین مدرسه کر و لال ها توسط جبارباغچه بان و اولین مدرسه نابینایان توسط یک میسیون آلمانی و اولین مدارس حرفه ای و بازرگانی توسط محمدعلی تربیت واولین کودکستان توسط ابوالقاسم فیوضات در تبریز بنا گذاشته شد.
اولین پایگاه لرزه نگاری در تبریز (شهر زلزله خیز) بنا گذاشته شد.
شيريني هاي تبريز
نوعی شیرینی سنتی ،محلی و گرانقیمت تبریز است که با بادام،بادام تلخ،آرد سیب زمینی،آرد،شکر،زرده و سفیده تخم مرغ،وانیل و... درست میشود.در قرابیهٔ پسته ای به*جای بادام، مغزپسته به*کار می*برند.نوعی قرابیه به نام قرابیه نارگیلی نیز وجود دارد که به مرغوبیت قرابیه بادامی و پسته ای نیست. قرابیه بیشتر در اعیاد و مهمانی ها به همراه چای سرو می شود.
نوقا یا لوکا(Nougha or Louka):
یکی دیگر از شیرینیهای محلی تبریز نوقا یا لوکا میباشدکه از شکر، سفیده تخم مرغ، گردو ،وانیل و... درانواع مختلف مانند وانیلی-کاکائویی-شکلاتی و... درست می شود.
اریس یا ریس (Eris or Ris):
ریس یا "سوت شیرنی سی" یکی دیگر از شیرینی های محلی تبریز است.ریس را از شیر ،شکر، وانیل ، پسته ، کاکائو و... درست میکنند.ریس دارای انواع کاکائویی،تسبیحی و... می باشد
لوز (Loz ):
لوز یکی دیگر از شیرینی های تبریز است که در انواع بادامی، پسته ای و زعفرانی و از شکر، وانیل، بادام، پسته و زعفران تهیه می شود.
باقلوا:
بازار تبريز
بازار تبريز، بزرگترين بناى سرپوشيده جهان است که درفهرست ميراث جهانى قرار گرفته
است. ساليان دور علاوه بر محوريت مراودات اقتصادى منطقه، مركز تحولات سياسى و اجتماعى
آذربايجان و ايران بويژه در دوران مشروطه بوده است.جالب اين كه با گذشت
قرن ها از فعاليت بازار تبريز اين مجموعه به هيچ وجه كاركردهاى خود را از دست نداده
و همچنان در عرصه هاى اقتصادى، سياسى، اجتماعى و فرهنگى منطقه تاثيرگذار است.
مجموعه بازارتبریز كه قدمت آن به قرن چهارم هجری- قمری میرسد، به عنوان یكی از زیباترین
و بزرگترین بازارهای به هم پیوسته ، گواهی زنده بر اصالت تجارت و معماری در مشرق زمین
است. سبك معماری،آرایش مغازه ها،تیمچه ها، كاروانسراها،دالان ها،راسته ها، انواع مشاغل
وجود تعدادی مدرسه و مسجد كه پیشینه تاریخی دارند ، بازار تبریز را نمونه عالی یك محیط
تجاری و معماری اسلامی و شرقی كرده است. جایگاه و اهمیت تبریز در تجارت و كسب و
كار، ایجاب می كرد بازاری بزرگ و مراكزی برای مبادله، فروش و انبار كالاهای شرقی و غربی
به وجود آید كه این امر در طول تاریخ تحقق پیدا كرد. در طول تاریخ، بازار تبریز همواره مورد توجه
جهانگردان ایرانی، عرب و اروپایی بوده و افرادی همچون: مقدسی ، یاقوت حموی، زكریا محمود
قزوینی و ابن بطوطه، حمدالله مستوفی، اولیا چلبی، ماركوپولو، اودریك، كلاویخو،جان كارت رانت،
كنتارینی، تاورنیه، شاردن، پیر ژوبر، فردریك ریچاردز و دورتی اسمیت درباره آن مطالب ارزنده ای
بیان كرده اند. با توجه به فراوانی سراها و تیمچه*های بازار تبریز به معرفی برخی از آنها می پردازیم:
* بازار امیر *
از زیباترین و مهمترین بازارهای تبریز، بازار، كاروانسرا و تیمچه امیر میباشد كه در زمان حاضر از مراكز اصلی تجارت و صادرات فرش و بورس طلا و جواهرات و منسوجات است. بانی این بازار میرزامحمدخان امیرنظام زنگنه بوده و تاریخ بنای آن ۱۲۵۵ هجری - قمری است. در بازار امیر از ۱۱۲مغازه دایر، ۱۰۲مغازه به زرگری و جواهرفروشی، هشت مغازه به بزازی و فروش پارچه، یك مغازه به آیینه فروشی و یك مغازه به عطر فروشی اشتغال دارند.
* تیمچه مظفریه *
معروفترین بخش بازار تبریز، تیمچه مظفریه است كه در زمان ولیعهدی مظفر- الدین میرزای قاجار به سال ۱۳۰۵هجری - قمری، ساختمان بسیار دیدنی آن به اتمام رسیده است. بانی این بازار بزرگ حاج شیخ محمد جعفر قزوینی از بازرگانان نیكوكار و كاردان تبریز است. هم اكنون تیمچه مظفریه یكی از مراكز عمده تجارت فرش آذربایجان و مركز صادرات قالی این خطه و ایران بوده و از شهرت جهانی برخوردار است. بازار مظفریه تبریز دو طبقه است كه هر طبقه آن ۲۶حجره فرش فروشی را در خود جای داده است.
* راسته بازار *
شاید بزرگترین و كامل ترین بازار تبریز از نظر تنوع اصناف و اجناس، راسته بازار باشد كه در آن سرای حاج حسین میانه،حاج سیدحسین كهنه، سرای كمپانی، سرای خان،سرای دودری میانه، دودری مدقالچی، سرای كچه چیلر، سرای درعباسی، سرای میرزاجلیل،تیمچه حاج شیخ اول، حاج شیخ دوم و سوم،تیمچه حاج صفرعلی و جعفریه قرار دارد. همچنین در این بازار،تیمچه*های خرازی لر،قیزبسدی، مقبره، كفاشان، سراجان، كلاهدوزان، پنبه فروشان، دله زن و بازار شریف العلما قرار دارد.
* بازار شیشه گرخانه *
از مهمترین و ثروتمندترین بازارهای تبریز، بازار شیشه گرخانه است كه در بین خیابان تربیت و خیابان شهدا قرار گرفته است. در گذشته، این بازار محل تولید و فروش انواع شیشه و بلور بوده است، اما امروز اثری از این صنف در آن دیده نمی شود.
* دالان*های بازار تبریز *
خونی، خان، میانه،شازده زرگر، شعر بافان، میرزا محمد، امیرآقا، حاج شیخ، حاج ابوالقاسم و حاج رحیم از دالان*های معروف بازار تبریز هستند.
* مجموعه بازار تبریز دارای ۲۰راسته و بازار، ۳۵سرا، ۲۵تیمچه، ۱۱دالان و حدود پنج هزار و ۵۰۰مغازه و ۴۰نوع صنف می باشد.
*بازار تبریز تنها محلی است كه درآن تجارت، مذهب، فرهنگ و عوامل اجتماعی به هم پیوسته است.
تبريز نكو و هر چه آنجاست نكوست ...
اين شعر رو تقديم مي كنم به همه ي همشهري هاي عزيزم اميدوارم هميشه سلامت باشيد و سربلند .
هر آنكس كه چومن آشناي تبريز است
به هر كجا كه رود در هواي تبريز است
كجا روم به تفرّج كه روح عاشق من
اسير اين همه لطف و صفاي تبريز است
نظرات شما عزیزان:
ارسال توسط سید رضی حسینیان
آخرین مطالب
آمار
وب سایت:
